Uzun zamandır yazmak istediğim yazılardan biri Martı Elektrikli Scooter deneyimiydi. Martı nedir nerededir ve nasıl kullanılır, pahalı mı ucuz mu, inovasyon mu değil mi, tehlikeli mi değil mi, bundan sonra nasıl rekabet edebilir, konuya ilişkin global yasal düzenlemeler gibi konulara değinmek istiyorum.

Öncelikle söylemek istediğim, benim memnun kaldığım bir hizmet. Sadece Türkiye’de değil, yurt dışında da bu deneyimi yaşama şansım oldu. Bu yazıda biraz yurt dışı kısmına da değineceğiz.

Martı Nedir?

Martı elektrikli scooter kiralamanızı sağlayan bir mobil uygulama. Normalde bu elektrikli scooter’ı kendiniz sahip olma bedeliniz 3000TL-9000TL arasında değişkenlik gösteriyor. Bir noktadan öbür noktaya taşımanız da oldukça zor, çünkü pek hafif bir cihaz olduğu söylenemez. Martı sayesinde bir elektrikli scooter’ı bulunduğu bir noktadan alıp, ihtiyacınız kadar kullanıp hizmet alanı kapsamında bir yere geri bırakıyorsunuz ve yaklaşık 2 km için 10TL gibi bir maliyetle yapıyorsunuz. Pratik gibi durmuyor mu 🙂 Bence gayet pratik!

Kapsama Alanı

Martı’yı Türkiye’nin her yerinde maalesef kullanamıyorsunuz, ancak gittikçe yaygınlaştığına şahit oluyoruz. Örneğin birkaç ay önce İstanbul Ataşehir’de de görmeye başladım, halbuki Caddebostan Sahil ve Rumeli Hisarı taraflarında daha uzun süredir vardı. İstanbul haricinde de bazı şehirler var, ancak uygulamada sadece bulunduğum yeri gösteriyor ve sitesinde de kapsama alanı bilgisi yazmıyor 🙁 . Ekşisözlük’te okuduğuma göre İzmir’de de bir dönem varmış ama şu an yok diyorlar.

Kapsama alanını bulmak için Martı uygulamasını indirmeniz gerek. Bulunduğunuz bölgeye yakın kapsama alanını içindeki harita size gösteriyor. Hatta kullanabileceğiniz Martı’ları ve şarj durumlarını da görebiliyorsunuz.

Martı Uygulaması

Kullanabilmeniz için uygulamayı indirmeniz şart. Uygulamayı indiriyorsunuz, bilgilerinizi ve kredi kartı numaranızı giriyorsunuz. Kredi kartı girişi yapılmadan maalesef uygulamayı kullanmaya devam edemiyorsunuz. Kredi kartı girişinizi yaptıktan sonra haritadan bölgenizdeki Martı cihazlarını görebiliyorsunuz, onlardan birini seçip yanına gidebiliyorsunuz.

Seçtiğiniz cihazın üzerinde bir QR kodu var. Bu QR kodunu tarattıktan sonra cihazın kilidi açılıyor ve kullanmaya başlıyorsunuz. Kullanım tamamlandıktan sonra kurallara uygun bir şekilde bir yere kilitleyip, fotoğrafını çekip kullanımı tamamlıyorsunuz.

Tüm bu süreçte uygulama sizi yönlendiriyor. Kullanırken dikkat etmeniz gereken kurallar, gaz/fren nerede, nasıl cihazı teslim etmelisiniz gibi sorular için basit, okuması kolay uyarılar mevcut.

Martı Fiyatları

Daha önceden pek kampanya yapmasa da şu anda kampanyalar mevcut. Ben indirimsiz fiyat üzerinden değerlendireceğim. Bu sırada fiyatlama modelinden bahsedeceğim.

Martı’nın fiyatlamasını aslında “fixed cost + variable cost” şeklinde ikiye kırabiliriz.

• Fixed cost (sabit maliyet)’u dolmuşun indi-bindi ücreti gibi düşünebilirsiniz. Martı’yı kullanmaya başladığınız anda bu ücret hanenize yazılır. Şu anki ücret 3TL.
• Variable cost (değişken maliyet) ise siz Martı’yı kullandıkça artarak ilerler. Bunu da dolmuşla indi-bindi’den daha uzak mesafeye gittiğinizi düşünebilirsiniz. Bu değer gittiğiniz mesafeye göre değil, kullandığınız süreye göre değişmektedir. Yani Martı’yı teslim etmeden yolda durup birileriyle muhabbet etmeye daldıysanız, bu muhabbetin de size bir maliyeti var. Dakika başı ücreti 0,75TL.

Km bazında değil, süre bazında ücretlendirme biraz tahmini maliyetinizi görmenizde zorluk yaratabiliyor. Bunun için kendi sürüş verimi paylaşıyorum. Bu sürüşlerim Rumeli Hisarı – Bebek arasında trafiğe kapalı bir yolda Eylül-Aralık 2019 döneminde gerçekleşti (Trafik olma durumu süre ve km dengesini değiştirebilir).

Çok hızlı gitme imkanınız yok, cihazların belli bir hız limiti var ve üzerine çıkamıyorsunuz. Güvenliğiniz için zaten daha yüksek hızlar çok iyi olmazdı (yurtdışında denediğimiz cihazlar daha hızlıydı).

Martı Pahalı Mı? – Diğer Ulaşım Araçlara Göre

Benim kişisel görüşüm Martı’yı sadece bir ulaşım aracı olarak görmemek. Martı aynı zamanda bir deneyim. Bireysel olarak ya da arkadaşlarınızla beraber ulaşımınızı sağlarken keyifli vakit geçirmek için kullanabilirsiniz. Aynı zamanda kısa mesafe taksi eziyetinden ya da dolmuş-otobüs bekleme derdinden kurtaran alternatif bir çözüm olarak da görebilirsiniz.

Ama deneyim olması, bu karşılaştırmanın yapılmasına engel değil 🙂 Hemen bir not düşmekte fayda var. Belki siz bu yazıyı okurken aşağıda vereceğim tüm fiyatlar değişti, bu yazı Aralık 2019’da yazıldı.

Martı ile yaklaşık 2 km yol gittiğimizi varsayalım. 11TL tuttuğunu düşünelim. Alternatiflerimiz İstanbul koşullarında ne olabilirdi?

• Otobüs – Tam: 2.60 TL
• Otobüs – Öğrenci: 1.25 TL
• Dolmuş (indi bindi): 2.5 TL
• Taksi (minimum ücret) : 13 TL

Sonuç olarak sadece ulaşım aracı olarak Martı’yı konumlandırdığınız senaryoda Martı toplu taşımanın yanında pahalı kalıyor. Kısa mesafe taksi kullanımı yerine tercih edilebilir bir alternatif oluyor.

Önceden yazdığımı tekrarlıyorum, Martı benim açımdan sadece bir ulaşım aracı değil, aynı zamanda ulaşımım sırasında bana keyif veren bir deneyim. Bu sebepten dolayı toplu taşımaya göre daha pahalı olmasına rağmen tercih edebilirim. Burada konu tamamen tercih.

Martı Pahalı Mı? – Global Kıyaslama

Martı dünyada tek değil. Dünyada da bu işi yapan büyük firmalar var. Örneğin Bird ve Lime en çok gözüme çarpan ve farklı şehirlerde gördüğüm iki marka.

Bu markalar da benzer fiyatlama yöntemlerine sahip. Sabit maliyet artı değişken maliyetimiz mevcut. Bu kıyaslamayı yapabilmek için aşağıdaki adımları izleyeceğiz.

• 10 dakika kullandığımızı varsayacağız.
• Tüm karşılaştırmayı € üzerinden yapacağız.
• Fiyat kıyaslaması yapabilmek için kuru bugünün €/TL= 6,56 değerini kullanacağız.
• Ülkelerde gelir düzeyi farklı olduğu için asgari ücretle kıyaslama yapacağız. X ülkesindeki asgari ücretle kaç kere 10 dakika elektrikli scooter kullanabilirim sorusunun cevabını arayacağız. (Tüm rakamlar aşağı doğru yuvarlanacak)
• Asgari ücreti Google’ın paylaştığı Euro cinsinden değeri baz alacağız. Şu anda Türkiye için en son Temmuz 2019 değerini paylaşıyor.
• Çok fazla yerde veri bulamadığım için sadece Almanya rakamlarını baz alabildim, ancak bu kıyaslamayı farklı ülkeler için yapabilirsiniz.

Almanya ile karşılaştırdığımızda Türkiye’deki fiyatın düşük olduğunu ancak asgari ücrete göre kıyasladığımızda fiyatın yüksek kaldığını görüyoruz. Ancak cihaz maliyetleri dikkate alınınca, bu cihazların dünyanın her yerinde yaklaşık benzer fiyatlara sahip olduğunu düşününce Martı ister Türkiye’deki tek elektrikli scooter işine giren firma olsun, ister farklı rakiplerle rekabet etsin, dönemsel kampanyalar haricinde daha düşük fiyatlar sunamayacağını düşünüyorum, çünkü cihazın sahip olma maliyeti yüksek.

Martı Pahalı Mı? – Sahip Olma Maliyeti

Yukarıda paylaşmıştım, yaklaşık elektrikli scooter fiyatları e-ticaret sitelerinde gördüğüm kadarıyla 3000TL-9000TL arasında değişiyordu. Ortalama 6000TL’ye kendi elektrikli scooter’ımıza sahip olduğumuz olduğunu varsayalım.

10 dakikalık Martı kullanımımız 10,5TL’ydi. Eğer kendi cihazımızı 572 kez kullanırsak Martı ile kiralamaya göre karlı olabiliyoruz. Eğer cihazımızı kullandıktan sonra 3000TL’ye satabilseydik, 286 kez kullandığımızda karlı olacaktık. Bir de unuttuğumuz bir konu var, bu cihazı şarj etmemiz gerekecekti. Görünmeyen bir elektrik maliyetimiz oldu.

Yukarıdaki maliyetlerin yanında ek olarak başka külfetler olacaktı. Bir yandan evde muhafaza etmek, kullanacağımız yere kadar götürmek gibi dertlerimiz olacaktı. Bu açıdan bakınca bana kiralama modelindeki fiyatlandırma oldukça makul görünüyor.

Martı Tehlikeli Mi?

Martı kullandığınızda dünyanın en güvenli aracını kullanmıyorsunuz. Uygulamayı kullanırken güvenliğe ilişkin gereksinimleri size bildiriyor. Örneğin kask takmanız ve trafik kurallarına uymanız gerekli. Türkiye’de Martı kullanırken kask takan görmedim.

Cihazın bir hız limiti olmasına karşın ani bir fren yaptığınızda düşme riskiyle karşılaşabiliyorsunuz. Bununla beraber kasisli ya da engebeli yollarda da dikkatli olmakta fayda var.

Trafik konusuna gelince, kişisel olarak trafiğe Martı ile çıkmaya karşıyım. Otomobillerle aynı yolu motorsikletler bile paylaşırken zorlanmaktayken Martı ile trafiğe çıkmanın büyük risk olduğunu düşünüyorum.

Son olarak, Martı kullanırken yaya yollarında yayaların üzerine süren ve yayaları rahatsız eden kişiler görüyorum. Mümkün oldukça yayalardan uzak kullanmaya çalışıyorum. Dar bir yoldaysak yayayı bekliyorum.

Martı İnovasyon Mu?

Martı dünyadaki elektrikli scooter kiralama modelini ilk bulan şirket değil. Bird 2017’de bu işe başlamıştı ve bildiğim kadarıya elektrikli scooter Kiralama iş modelinde ilk örnekti. Ancak baktığınızda bu fikri Türkiye’ye getiren ve Türkiye’de mümkün kalan firma Martı. Şu anda da piyasada elektrikli scooter kiralama iş modelindeki tek oyuncu. Ancak uzun süre daha tek oyuncu olacağa benzemiyor, Lime’ın da Türkiye pazarına gireceğine dair söylenti bulunmakta.

İş modeli olarak kolay değil ve sermaye gerektiriyor. Cihaz maliyetleri, cihazların şarj edilme maliyetleri, idari giderler, cihaz çalınma ve hasar görme maliyetlerini göz önüne alırsak bu işi nasıl bu fiyata yaptıkları sorusunun cevabı belki de bir mucize. Aşağıdaki tweet’in doğruluğunu bilmiyorum ama inanırım. (Denize atma işine inanamamıştım, ama Türkiye’ye özgü değilmiş. CNN’de aşağıda paylaştığım kaynakta fotoğrafı bile var.)

Bu sebepten dolayı, belki Martı bu scooter’ları yoktan var etmedi ama Türkiye’de bir şekilde bu zor operasyonu gerçekleştirmeyi başardı, ilk ve tek oyuncu oldu.

Martı ve Gelecek İş Modelleri

Webrazzi’de de 2019 Mayıs ayında çıkan habere göre piyasaya yeni bir oyuncu dahil oluyor. Lime, Türkiye’ye geliyor. Peki Lime ne yapacak? Martı’yı satın almak ya da Martı’ya rakip olmak gibi iki seçenek var. Daha önceden de Amazon Türkiye’ye gelirken acaba HepsiBurada’yı alır söylentileri vardı ama gerçekleşmedi. Lime Martı’yı satın alır mı yoksa Martı’ya rakip mi olur bunu göreceğiz.

Farklı rakiplerin piyasada varlık göstermesi ile gelecekte oluşabilecek yasal düzenlemelere karşın Martı’nın farklı iş modelleri de geliştirmesi gerekli. Örneğin; başka ulaşım araçlarıyla işbirlikleri ve indirim imkanları, belediyelerle işbirlikleri gibi iş modelleri düşünebilirler. Ek olarak aynı alt yapıyla farklı cihazlar da kiralayabilirler, örneğin sadece elektrikli scooter değil, bisiklet ya da saatlik araba kiralama işine girebilirler. Kiralama modelini aboneliğe dönüştürebilirler.

Dünyadaki örnekleri düşündüğümüzde Bird’ün aylık kiralama modeli var. Ek olarak hem çocuklar hem yetişkinler için elektrikli scooter satışları bulunuyor. Cihaz şarj operasonunu şirket outsource ediyor. Web sitelerinde “become a charger” diye bir bölüm var.

Lime ise elektrikli bisiklet, normal bisiklet kiralama modelinin yanına elektrikli scooter’ı eklemişti. Aynı zamanda haftalık abonelik modeli de sundu. Bunun yanında araç paylaşım iş modeli de mevcut.

Yazının şu aşamasına kadar hiç bahsetmediğim ancak bu sektörde önemli bir oyuncu olan Jump da var. Jump’ın sahibi firma olan Uber, elektrikli scooter işine sonradan dahil oldu.

Son olarak yine Webrazzi’de okuduğum haberde Martı’nın yurtdışına açılma planları olduğunu okumuştum. Bir yandan Türkiye’de rakipsiz bir ortamda tecrübelenirken bir yandan yurt dışına bu tecrübeyi taşımak biraz klişe ama iyi bir vizyon. Başarılar dilerim.

Yasal Düzenlemeler

Elektrikli scooter kiralama işine tüm giren firmaların ortak bir mottosu var. Otomobile alternatif olması ve havayı kirletmemesi. Aslında dünyayı daha iyi bir yer yapma (making the world a better place) akımının bir parçası olarak görebiliriz. Buna rağmen dünyanın bazı yerleri çeşitli sebeplerle kısıtlama ve yasaklar getirmekte.

Yasaklanma sebepleri genelde ya tehlike yaratması ya da sokaklara gelişi güzel atıldıkları için yayaları rahatsız etmesi. Aşağıdaki tweette özellikle tekerlekli sandalye kullananların veya görme engellilerin hatta tüm insanların yaşadığı rahatsızlık dile getiriliyor.

Kazalar ise yine elektrikli scooter’ların yasaklanmasına sebebiyet veren bir durum. Maalesef içlerinde ölümlü kazalar da var. Örneğin İsveç’te 241 kaza raporlanmışken, Singapur ise 2019’daki 6 ölümlü kaza sonrası tamamen elektrikli scooterların yasaklanmasını talep etmiş.

Paris’te elektrikli scooter’ın kaldırımda kullanımı yasak ve cezası var iken yolda kullanım serbest. İspanya’da Madrid’te serbest iken Barcelona’da yasaklanmış durumda.

Amerika’da bazı şehirlerde serbest bazılarında ise yasaklanmış durumda. Farklı tür yasaklar da mevcut. Örneğin; New York’ta kendi elektrikli scooter’ınızı kullanıyorsanız sorun yok ancak kiralayamazsınız.

Amerika’da ek olarak elektrikli scooter kiralayabilmek için geçerli bir ehliyetiniz olması gerekiyor. Ehliyetinizi uygulamaya taratıyorsunuz ve geçerli ehliyet tarattıysanız onaylanıyor. Biz bu sebepten dolayı 2018 yılında kullanmak isteyip, uygulama TC ehliyetini tanımadığı için kullanamamıştık. Bird’e bu konuya ilişkin yazdığımızda öncesinden ehliyetimizi iletirsek sisteme tanımlayabileceklerini söylediler, ama yazdıklarında biz Türkiye’ye geri dönüyorduk.

Türkiye’de henüz bir konuya ilişkin yasal düzenleme duymadım, ancak uzun vadede elektrikli scooter’lar artıp ciddi bir şikayet konusu olmaya başlarsa gündeme gelecektir. Kişisel görüşüm yasaklar koymak yerine, bu tür yeniliklere destek olan güvenli ve rahatsızlık yaratmayacak altyapı çözümleri sağlamaya çalışmak. Tabi ki de bu çözümleri yaratmak yasaklamaktan çok daha zor.

Sonuç

Martı’yı güzel bir girişim olarak görüyorum ve beğeniyorum. Satın almak yerine kiralama&abonelik günümüzün trendi ve Martı’nın bu trendi destekleyen bir girişim olması hoşuma gidiyor. Bu tür girişimler sayesinde satın alması pahalı olan ve belki sırf bu yüzden deneyimleyemediğimiz tecrübeleri edinme fırsatımız oluyor. Güzel bir tecrübe.

Bu tür uygulama üzerinden kiralama modeli ilginizi çekiyorsa, ulaşım konusunda Moov da benzer şekilde çalışıyor. Moov’u da anlattığım blog yazımı okumak isteyebilirsiniz.

Kaynaklar

Bu yazıda kullandığım kaynak ve ilgili şirket isimlerini aşağıda sıralıyorum. Unuttuğum varsa yazın bana, eklerim :).

• Webrazzi – E-scooter girişimi Lime, Türkiye operasyonunu başlatmaya hazırlanıyor
• Webrazzi – İstanbul için elektrikli scooter paylaşım girişimi: Martı
• CNN – E-scooters suddenly appeared everywhere, but now they’re riding into serious trouble
• Silicon Canals – The best e-scooters in Munich in 2019
• Martı – Martı Ana Sayfa
• Bird – Bird Ana Sayfa
• Lime – Lime Ana Sayfa